“Θύμα και θύτης” Συμπληρωματικοί ρόλοι σε ένα σενάριο ψυχολογικής εξάρτησης
Εργασιακός εκφοβισμός(Mobbing) -Μέρος Β’
Κοινωνία ορίζεται, ως ένα οργανωμένο και πολυσύνθετο σύστημα που διαμορφώνεται μέσα από κοινωνικά σύνολα, θεσμούς, δομές, κοινά χαρακτηριστικά και συμπεριφορές αλληλεπίδρασης, με απώτερο στόχο την ικανοποίηση των ανθρώπινων προσδοκιών και το μοίρασμα ενός κοινού πολιτισμού.
Η συμμετοχή σε διαφορετικές κοινωνικές δραστηριότητες και καταστάσεις καθώς και η συμπεριφορά που υιοθετείται μέσα στα πλαίσια των ανθρώπινων επαφών, εδραιώνουν μια σύνθετη κοινωνική ταυτότητα, γνωστή και ως “ρόλος”. Θεωρείται η συμπεριφορά, που ένα άτομο υιοθετεί μέσα από “θέσεις” που αναλαμβάνει, πηγάζει από υποχρεώσεις και ανάγκες και καθορίζεται από κοινωνικά αναγνωρισμένα πρότυπα και κανόνες. Ο Τάλκοτ Πάρσονς όρισε την έννοια “κοινωνικός ρόλος” , αναφέροντας πως, όσες είναι οι διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, τόσοι αντίστοιχα θεωρούνται και οι ρόλοι.
Στην καθημερινή ζωή, όλο και πιο συχνά, ερχόμαστε αντιμέτωποι με το περίπλοκο σχήμα-δίδυμο, θύμα-θύτης. Πρόκειται για μια σχέση ψυχολογικής συνεξάρτησης που “ακροβατεί” μεταξύ των αισθημάτων υποταγής-ανημποριάς και της κυριαρχίας-εξουσιαστικής δύναμης. Οι ρόλοι θύμα-θύτης είναι συμπληρωματικοί και αλληλεξαρτώμενοι. “Απονέμονται” στις διαπροσωπικές επαφές των ανθρώπων, με βάση τα προσωπικά βιώματα και το σενάριο ζωής που εκπροσωπεί ο κάθε ένας, καθώς και την σύμφωνη συναίνεση αμφότερων.
Τόσο ο θύτης όσο και το θύμα, παρά τις εκ διαμέτρου αντίθετες ψυχολογικές θέσεις, μοιράζονται ένα κοινό γνώρισμα. Την αδυναμία να αναγνωρίσουν και να διαχειριστούν αποτελεσματικά, βαθύτερα αισθήματα φόβου, επιθετικότητας, ανασφάλειας, χαμηλής αυτοεκτίμησης καθώς και την έλλειψη εσωτερικών και εξωτερικών ορίων
Συγκεκριμένα, κάποια από τα γνωρίσματα του θύτη θεωρούνται, η επιθετικότητα, η αυταρχική διάθεση, η έλλειψη εν-συναίσθησης, η ανάγκη για άσκηση ελέγχου, ελλείμματα ως προς την διεξαγωγή θετικής επικοινωνίας, εριστική-μειωτική συμπεριφορά προς άλλους και χαμηλή αυτοεκτίμηση ( παρότι δίνεται η αίσθηση ισχυρής αυτό-εικόνας). Συνήθως, οι ίδιοι οι θύτες, υπήρξαν θύματα αυταρχικής συμπεριφοράς και δυσλειτουργικών μηχανισμών αλληλεπίδρασης στα πλαίσια μιας προηγούμενης καταλυτικής σχέσης.
Στον ρόλο του θύματος αναγνωρίζονται χαρακτηριστικά, όπως η έντονη εσωστρέφεια, η έλλειψη διεκδικητικότητας, η χαμηλή αυτό-εκτίμηση- αυτοπεποίθηση, η αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης συμπτωμάτων άγχους, ενοχικές αντιλήψεις, ανεκτικότητα, αδυναμία επικοινωνίας και διαχείρισης αρνητικών συναισθημάτων και σκέψεων. Πολλές φορές ταυτίζονται ασυνείδητα, τόσο έντονα με τα χαρακτηριστικά του θύτη, σε σημείο να χάνουν την επαφή με τον εαυτό τους και τα εσωτερικά τους συναισθήματα και να γίνονται εύκολα “προσβάσιμοι” και διακριτοί στόχοι των θυτών. Τα άτομα στην θέση του θύματος έχουν πλήρως “νομιμοποιήσει” την “ανεπάρκεια” να ασκούν δυναμικά τον έλεγχο στην ζωή τους καθώς και να θέτουν εξωτερικά όρια στην κακοποιητική συμπεριφορά τρίτων.
Εργασιακός εκφοβισμός ή αλλιώς Mobbing (Konrad Lorenz)
Ο συστηματικός ψυχολογικός εκφοβισμός που άμεσα ή έμμεσα ασκείται στα πλαίσια των διαπροσωπικών επαφών στον εργασιακό χώρο, από ανώτερα ιεραρχικά άτομα ή συναδέρφους, ορίζεται ως σύνδρομο Mobbing, έχει λάβει τεράστιες διαστάσεις τα τελευταία χρόνια και αποτελεί αντικείμενο ερευνών από την διεθνή επιστημονική κοινότητα (Δρίβας, 2000)..
Εκδηλώνεται ως εξής:
(Κάθετο/οριζόντιο Mobbing και με βάση το χρονικό διάστημα & την συχνότητα)
• Συνεχής Επιθετική ή εχθρική στάση-Ηθική παρενόχληση.
• Στρατηγικές περιθωριοποίησης, αποβολής και απομόνωσης-δημιουργία συμμαχιών.
• Διαρκείς υβριστικές συμπεριφορές, ταπεινωτικές εκφράσεις, προσβολή τηςπροσωπικής αξίας του ατόμου.
• Εκφοβισμός και παραβίαση της σωματικής ή ψυχικής υπόστασης του συναδέρφου με απώτερο στόχο την σταδιακή αποχώρηση από την εργασιακή θέση(εγκατάλειψη θέσης).
• Επικριτική-παρεμβατική στάση και ανάπτυξη ταπεινωτικού-αρνητικού εργασιακού κλίματος-Διατάραξη ισορροπίας.
• Επανειλημμένη παρεμπόδιση της εκτέλεσης της εργασίας που αποσκοπεί στην “εξάλειψη” των ανταγωνιστών συναδέρφων.
• Δόλιες ενέργειες.
• Υποτιμητικές ενέργειες που πλήττουν την κοινωνική και επαγγελματική εικόνα του εργαζομένου (γελοιοποίηση-χλευασμός).
• Απαξίωση,δημιουργία ανυπόστατων φημών-υπονοούμενων.
• Οργάνωση των εργασιακών απαιτήσεων με εσκεμμένα κακοπροαίρετη πρόθεση, ώστε να πυροδοτούνται συναισθήματα έντονου άγχους, πίεσης και ανασφάλειας στον συνάδερφο “θύμα”.
• Αυξημένος φόρτος εργασίας.
• Άνιση μεταχείριση των υπαλλήλων.
• Περιορισμένη δυνατότητα έκφρασης απόψεων σε ανώτερους.
• Μειωμένη πιθανότητα-ελευθερία ανάληψης πρωτοβουλιών σε επαγγελματικά ζητήματα.
• Περιορισμένη δυνατότητα έκφρασης απόψεων σε ανώτερους.
• Στέρηση επαγγελματικής ανάπτυξης και πληροφόρησης.
• Αποκλεισμός ευσυνείδητων, παραγωγικών και με ενθουσιασμό για την εργασία τους συναδέρφων.
Συνέπειες του φαινομένου:
• Εκδήλωση συναισθηματικών-ψυχικών και σωματικών διαταραχών στα άτομα που δέχονται ψυχολογικό εκφοβισμό αλλά και στο οικογενειακό τους περιβάλλον(Παθολογικό άγχος, κρίσεις πανικού, διπολική διαταραχή, κατάθλιψη διάθεση, ημικρανίες, καρδιαγγειακά, διαταραχές ύπνου, δερματίτιδες, γαστρεντερικές ενοχλήσεις, μυοσκελετικές επιπλοκές, αποτελούν κάποιες μόνο από τις αναφερόμενες, σε σχετικές έρευνες, συνέπειες της αδικαιολόγητης και διαρκής ηθικής παρενόχλησης). Όταν ο ψυχολογικός εκφοβισμός στην εργασία συνδυάζεται με επιπρόσθετα οικογενειακά προβλήματα (διπλό Mobbing), ενδέχεται να οδηγήσει σε αυτοκτονικές ενέργειες.
• Άρνηση εργασίας
• Παραίτηση και χρόνια απόσυρση από επαγγελματικές δραστηριότητες, αίσθημα ανημποριάς και ματαίωσης (μακροχρόνιες αναρρωτικές άδειες-πρόωρη συνταξιοδότηση).
• Σύνδρομο “Burn-out” – Παθολογία σε επαγγελματικό επίπεδο που χαρακτηρίζεται από απότομο και διάχυτο “ξόδεμα” αποθεμάτων ψυχικής και σωματικής ενέργειας που οδηγεί σε επαγγελματική εξάντληση και πτώση των αποδόσεων.
• Ευερεθιστότητα, φοβικές συμπεριφορές, αδυναμία συγκέντρωσης, επιθετικές-ανταποδοτικές αντιδράσεις και μειωμένη ανοχή στα συμπτώματα στρες.
• Μείωση παραγωγικότητας
• Αυξημένη ανάγκη παρατεταμένης φαρμακευτικής και ψυχοθεραπευτικής υποστήριξης.
Αντιμετώπιση:
• Ενημέρωση, πρόληψη και ευαισθητοποίηση των εργαζομένων, ώστε να μην αναπτυχθούν και ενδυναμωθούν τέτοιου είδους συμπεριφορές, οι οποίες θεωρούνται συχνά δυσδιάκριτες.
• Αναγνώριση του φαινομένου ηθικής παρενόχλησης και διαχωρισμός μεταξύ εποικοδομητικής κριτικής και φυσιολογικών συγκρούσεων (ξεκάθαροι ρόλοι-αρμοδιότητες-ανοιχτή επικοινωνία & στρατηγικές-κοινοί στόχοι- διάλογος),με την εργασιακή ψυχολογική παρενόχληση.
• Γνωστοποίηση και έκθεση συστηματικών ηθικών παρενοχλήσεων και συγκεκριμένων περιστατικών.
• Αναζήτηση συναδέρφων με υποστηρικτικό ρόλο και διάθεση στον επαγγελματικό χώρο. Οι παρατηρητές που φαινομένου μπορούν να δράσουν καταλυτικά προς τον συνάδερφο που βάλλεται.
• Η ανοχή στην εργασιακή τρομοκρατία ενισχύει την ύπουλη επιθετικότητα και την ναρκισσιστική στάση του θύτη.
• Διασφάλιση των δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας, από όλες τις βαθμίδες του εργασιακού περιβάλλοντος, ιεραρχικά ανώτερα στελέχη και των ατόμων που εμπλέκονται.(εργοδότης-προϊστάμενος ).
• Επιδίωξη εύρεσης εναλλακτικών λύσεων, όπως αλλαγή τμήματος, μετάθεση. (διακοπή φαύλου κύκλου θύτης-θύμα)
• Αναζήτηση εξειδικευμένων δομών ψυχολογικής στήριξης. Αυτογνωσία-αυτοβελτίωση
• Δραστηριοποίηση των ανώτερων διοικητικών στελεχών. Λεπτομερής εξέταση, εκτίμηση των περιστατικών και ανάληψη της ευθύνης για αντιμετώπιση του προβλήματος.
• Θέσπιση εσωτερικών κανονισμών και ορίων.
• Ενίσχυση ανοιχτού διαλόγου και επικοινωνίας.
• Νομοθετική ρύθμιση για την θεμελίωση επαγγελματικών δικαιωμάτων.
Σε έρευνα που διεξήχθη το 2010 από το οικονομικό πανεπιστήμιο Αθηνών με θέμα τις μεθόδους υπολογισμού συχνότητας του εργασιακού εκφοβισμού, προέκυψαν τα εξής συμπεράσματα: Το 13,2% των συμμετεχόντων χαρακτηρίστηκαν ευδιάκριτα ως θύματα ψυχολογικής επαγγελματικής τρομοκρατίας. Το 47% έχει υποστεί επιθετικές συμπεριφορές αλλά με ασθενέστερη συχνότητα και ένταση και μόλις το 39,3% ανέφερε ότι δεν αποτελεί ποσοστό θυματοποίησης. Το φαινόμενο έχει υποτιμηθεί, παρά την αύξηση των ποσοστών επιθετικής συμπεριφοράς στην εργασία, ενώ η ανάδειξη του προβλήματος κρίνεται επιτακτική. Ο εγκλωβισμός στις θέσεις θύμα-θύτης λειτουργεί σε βάρος όλων όσων ασυνείδητα και μη, εμπλέκονται από φόβο σε αυτόν!
Βικτωρία Χαλκιά-Ντότσικα
