“Ο Τελειομανής”

Ένας τύπος προσωπικότητας με αναρίθμητα συσχετιζόμενα ψυχικά και διαπροσωπικά βάρη. Από πού πηγάζουν οι αιτίες και με ποιες τεχνικές μπορείτε να τις διαχειριστείτε.

       Ο τελειομανής βιώνει συχνά την αίσθηση της φαινομενικής τελειότητας, η συμπεριφορά του αυτή οικοδομείτε σταδιακά από τα πρώτα χρόνια αλληλεπίδρασης με τους γονείς και συντηρείτε με γνώμονα την εσωτερικευμένη του  ανάγκη να γίνεται πάντα αποδεκτός από το περιβάλλον και να προσαρμόζεται σ αυτό από φόβο απόρριψης και συναισθηματικής εγκατάλειψης. Αγωνιά βαθειά και έρχεται ασυνείδητα αντιμέτωπος  με μια εσωτερική σύγκρουση μεταξύ της επιθυμίας του  και της εικόνας που περνά προς τα έξω, “ελέγχοντας” την συμπεριφορά του και διαμορφώνοντας σχεδόν πάντα  καλή εντύπωση.

       Εγκλωβισμένος ακατάπαυστα στην σκέψη ότι πιθανόν να  επικριθεί, θέτει υψηλούς και άπιαστους στόχους τους οποίους δύσκολα επιτυγχάνει με αποτέλεσμα να αισθάνεται ανικανοποίητος και ανεπαρκής, αφού νιώθει πως δεν πληροί  τις δικές του αυστηρές προδιαγραφές. Αντιθέτως η υγιής προσπάθεια κατάκτησης ενός δύσκολου επιτεύγματος συνοδεύεται από συναισθήματα χαράς και προσωπικής ολοκλήρωσης, χαρακτηριστικό που διαφοροποιεί την νευρωτική τοποθέτηση της τελειομανίας από οποιαδήποτε άλλη συμπεριφορά.  

       Η τελειομανία δεν συγκαταλέγεται στις πρωτογενείς διαταραχές, παρόλα αυτά αποτελεί σύμπτωμα της ψυχαναγκαστικής-καταναγκαστικής διαταραχής. Αν και διαδεδομένη, δύσκολα συνειδητοποιείται, μιας και στις μέρες μας θεωρείται εσφαλμένα από την ανταγωνιστική κοινωνία, προσόν.

       Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι η τελειομανία ως συμπεριφορά διαμορφώνεται στα πρώιμα στάδια ανάπτυξης του παιδιού, μέσα από οικογενειακές σχέσεις (παιδιού-γονέα), στα πλαίσια μερικής, καθόλου ή υπό όρων  αποδοχής. Άλλες πιθανές πηγές θεωρούνται η μίμηση των συμπεριφορών των τελειομανών γονέων ή προσφιλών οικογενειακών προσώπων, ο σχολικός ανταγωνισμός και η τάση των δασκάλων να επιβραβεύουν  συνειδητά  τον “ τέλειο” μαθητή.

       Το παιδί στην προσπάθειά του να ικανοποιεί μόνιμα τις ανάγκες των σημαντικών άλλων της ζωής του, παραγνωρίζει τις ατομικές του ανάγκες, εγκλωβίζεται σε μη αντικειμενικά εφικτούς στόχους, αποτυγχάνει στην πραγματοποίηση τους, βιώνοντας έντονο στρες,  και τελικά κατάθλιψη (απουσία παραγωγικότητας). Ο τελειομανής συνδέει την  εκτίμηση για τον εαυτό του αποκλειστικά με τις περιπτώσεις επίτευξης του στόχου, ένδειξη της χαμηλής του αυτοεικόνας. Το συναίσθημα τον ακολουθεί στην ενήλικη ζωή του, επιφέροντας επιπτώσεις σε σωματικό και συναισθηματικό επίπεδο.

       Με βάση τα πειραματικά ευρήματα της μελέτης του Flett και των καναδών συνεργατών του, τρείς θεωρούνται οι βασικοί τύποι προσωπικότητας των τελειομανών ατόμων:

• Άτομα με αύτο-προσανατολισμό, οι οποίοι αγωνίζονται για την τελειότητα του εαυτού τους, επιβάλλοντας εξαιρετικά υψηλά πρότυπα επιδόσεων. Συνέπειες αυτής της συμπεριφοράς είναι η εκδήλωση συμπτωμάτων θλίψης, ματαίωσης και διατροφικών διαταραχών.
• Οι τελειομανείς με εξωτερικό προσανατολισμό, οι οποίοι απαιτούν την τελειότητα από τα άτομα στις διαπροσωπικές, ερωτικές και επαγγελματικές  τους συναλλαγές. Αποτέλεσμα αυτού η ματαίωση , η δυσαρέσκεια και τα ξαφνικά ξεσπάσματα θυμού.
• Τελειομανείς με κοινωνικό προσανατολισμό. Αισθάνονται πως οι άλλοι απαιτούν από εκείνους την τελειότητα, εκδηλώνοντας υπερβολικό στρες, διαρκές αίσθημα βιασύνης , ανταγωνιστικότητα και αναβλητικότητα.

       Η τελειομανία συνεπάγεται την επίτευξη του άριστου και πολλές φορές την αρχή του τέλους κάθε προσπάθειας, μηδενίζοντας τις πιθανότητες εξέλιξης. Αν και παράδοξο, η τελειοθηρία συμβαδίζει αρκετές φορές, με την αναβλητικότητα και την εγκατάλειψη της προσπάθειας, κάθε φορά που το άτομο κυριεύεται από σκέψεις  ότι η εξέλιξη μιας προσπάθειας φαντάζει  στα μάτια του ατελής.

       Ψυχολογικές έρευνες μάς αποκαλύπτουν ότι η τελειομανία συνδέεται και συχνά αποτελεί παράγοντα προδιάθεσης σε οργανικές και ψυχιατρικές ασθένειες, π.χ. καρδιακά νοσήματα, ψυχογενή ανορεξία, ιδεοψυχαναγκαστική  διαταραχή, κατάθλιψη και   διαταραχές προσωπικότητας.

Τεχνικές διαχείρησης και αυτοβοήθειας

• Οι προβληματικές συμπεριφορές, σε ένα μεγάλο ποσοστό, βασίζονται και διατηρούνται εξ αιτίας της μάθησης. Η ψυχοθεραπεία, μέσα από μια σειρά τεκμηριωμένων επιστημονικά ψυχολογικών μεθόδων, βοηθά το άτομο να αναγνωρίσει, να ερμηνεύσει και να μετατρέψει τα “γνωστικά σφάλματα”, προκαλώντας επιθυμητές αλλαγές στην συμπεριφορά και τα συναισθήματα.
• Αποφύγετε να συγχέεται την τελειοθηρία με  το εξαίρετο  αποτέλεσμα. Οτιδήποτε λιγότερο από ένα απόλυτα επιτυχημένο αποτέλεσμα σας βάζει αυτόματα στην διαδικασία  του άγχους και της αποδοκιμασίας του εαυτού σας. Άτομα με συνεχείς υψηλές επιδόσεις  αντίθετα, κινητοποιούνται από  αισθήματα ικανοποίησης, ακόμα και όταν εντοπίσουν ατέλειες. Οι παρατηρήσεις  που θέτουν λειτουργούν  ως αφορμή για μελλοντική  βελτίωση , ενώ δύσκολα εγκαταλείπουν την προσπάθεια στην προοπτική κάτι λιγότερου από αυτό που οραματίστηκαν.
• Συνειδητοποιήστε ότι το κυνήγι του τέλειου δεν είναι χάρισμα αλλά ένας τύπος ψυχολογικής βίας που ασκείτε  στον εαυτό σας καθώς και  ένας φαύλος κύκλος που σας προσθέτει αρνητικά συναισθήματα και απομόνωση .
• Επιχειρήστε να αλλάξετε τις αμετακίνητες και μη λειτουργικές σας πεποιθήσεις , υιοθετώντας έναν πιο ρεαλιστικό τρόπο σκέψης. Εξασκηθείτε στο να σκέφτεστε θετικά, έστω  κι  αν δεν το πιστεύετε αρχικά, κάνοντας βοηθητικές δηλώσεις (πχ. Κανείς δεν είναι τέλειος».– «Κάνω ότι καλύτερο μπορώ»).
• Αποφύγετε να υπεργενίκευετε και να συνδέεται την προσωπική σας αξία με το αποτέλεσμα κάθε προσπάθειας (πχ. Το ότι  κάνω λάθη δεν συνεπάγεται  ότι είμαι χαζός ή αποτυχημένος. Σημαίνει απλά ότι είμαι άνθρωπος. Όλοι κάνουν λάθη»).
• Θέστε ρεαλιστικούς στόχους – συμβιβαστείτε με το ενδεχόμενο λιγότερο εξοντωτικών απαιτήσεων και μην εστιάζεται αποκλειστικά  στο αποτέλεσμα.
• Ξεκινήστε την προσπάθεια αποδεχόμενοι ότι δεν αποσκοπείτε στο τέλειο και χαρείτε με την καρδιά σας  την διαδικασία.
• Επικεντρωθείτε στα ουσιώδη και μην αναλώνεστε σε λεπτομέρειες. Αναρωτηθείτε τι θα συμβεί αν παραβλέψετε κάτι μικρής σημασίας, ποιο μπορεί να είναι το χειρότερο σενάριο σε σχέση με αυτό και αν μπορείτε να το διαχειριστείτε.
• Εκτεθείτε σταδιακά σε  οτιδήποτε σας κινητοποιεί και σας προκαλεί φόβο. Το  να κάνετε λάθη, το να πετύχετε κάτι λιγότερο από το απόλυτο άριστα. Μπείτε σε καταστάσεις που άλλοτε αποφεύγατε στην σκέψη ότι εκεί τα πράγματα δεν θα είναι τέλεια.
• Αναλογιστείτε ότι οι παραλήψεις και οι ατέλειες , ενδεχομένως,  αποτελούν αφορμή να γνωρίσετε σε βάθος τον εαυτό σας, δίνοντας του  την ευκαιρία για γνώση και βελτιωτικές ενέργειες.
• Αναλύστε το ψυχικό και σωματικό  κόστος της προσπάθειας για τελειοθηρία.
• Κρατήστε ημερολόγιο, καταγράφοντας τις αυτοκαταστροφικές σκέψεις και τις συμπεριφορές τελειομανίας  και αναρωτηθείτε εναλλακτικούς τρόπους διαχείρισης.
• Εστιάστε και αξιολογείστε περισσότερο τα θετικά του εαυτού σας και των γύρω σας, καταγράφοντας τα πλεονεκτήματα.
• Αμφισβητήστε με ρεαλισμό τις αρνητικές για εσάς προσπάθειες. Μην ξεχωρίζετε μια μοναδική αρνητική λεπτομέρεια και επικεντρώνεστε σε αυτήν αποκλειστικά, έτσι ώστε η άποψή σας για την πραγματικότητα να “χρωματίζεται” ανάλογα.
• Οριοθετήστε και οργανώστε σωστά το χρόνο σας με βάση τις καθημερινές σας  δραστηριότητές, αποφεύγοντας να σπαταλάτε την ώρα κυνηγώντας το άριστο σε μια και μοναδική  εργασία.
• Αναγνωρίστε τις διπολικές σκέψεις, την αντίληψη “όλα ή τίποτα”. Όσο σκέφτεστε απόλυτα, η αποτυχία σε οτιδήποτε μη τέλειο θα θεωρείτε δεδομένη.
• Αποφύγετε τις φράσεις  και τα στερεότυπα  που εμπεριέχουν τις φράσεις  “πρέπει”, “οφείλω να”, “είναι σωστό”. Όταν κατευθύνονται προς εσάς αισθάνεστε ενοχές και απογοήτευση, ενώ όταν απευθύνονται προς τον κόσμο και τους γύρω σας, οδηγήστε σε αισθήματα θυμού και ματαίωσης.

       Ο ψυχαναγκασμός της τελειομανίας θέτει σε σοβαρό κίνδυνο την ισορροπία του ατόμου σε ψυχολογικό, σωματικό, διαπροσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο. Ο  φόβος και η εμμονή της αποτυχίας τον  ακινητοποιούν συναισθηματικά, αυξάνοντας τις πιθανότητες εξέλιξης και αξιοποίησης των δυνατοτήτων του. Η λέξη κλειδί για την διαχείριση της μη “λειτουργικής”  τελειοθηρίας  είναι ότι το άτομο έχει ανάγκη να εκπαιδευτεί στο να σκέφτεται με ευέλικτο τρόπο, να αξιολογεί ιεραρχικά τους στόχους του, να έχει ρεαλιστικές απαιτήσεις, λαμβάνοντας ικανοποίηση από την πραγματοποίηση τους. Σταδιακά θα κατορθώσει να εκτιμήσει τον εαυτό του, συνειδητοποιώντας  ότι η επιλογή τελειοθηρικών στάσεων εξυπηρετεί παρελθοντικές και όχι τωρινές του εσωτερικές  ανάγκες.

Βικτωρία Χαλκιά-Ντότσικα