Συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών σε κάθε ηλικιακό στάδιο και πως οι γονείς καλούνται να ανταποκριθούν ικανοποιητικά
Η έννοια του σωστού γονέα έχει δικαίως συνδεθεί κατά διαστήματα, με μια σειρά αρμοδιοτήτων και χαρακτηριστικών. Ο γονικός ρόλος θεωρείται ως ένας από τους πιο σύνθετους και εξαντλητικούς, μιας και συνεπάγεται φροντίδα και καθοδήγηση σε όλους τους τομείς της ζωής του παιδιού και για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Με αφετηρία την ικανοποίηση των βασικών σωματικών αναγκών, την παροχή ασφάλειας, την ιατρική φροντίδα και την καθοδήγηση σε επιθυμητές συμπεριφορές και κατευθύνσεις (συμβουλές, οριοθέτηση), οι γονείς αποτελούν για τα τέκνα τους ισχυρά πρότυπα, ώστε να κατορθώσουν σταδιακά και τα ίδια, να ανταποκριθούν επιτυχώς στην ζωή εκτός οικογένειας, στις διαπροσωπικές τους σχέσεις καθώς επίσης και να κατακτήσουν την ισορροπία μεταξύ πνευματικής, ψυχικής και φυσικής δραστηριότητας.
Επιπροσθέτως, ο γονιός καλείται να ανταποκριθεί με σύνεση στο κάλεσμα του παιδιού για συναισθηματική κάλυψη, που θεωρείται, ένα άκρως απαραίτητο στοιχείο στην διαμόρφωση της ψυχικής υγείας και ωρίμανσης του (συναισθηματική νοημοσύνη-επίγνωση). Η αντίδραση των γονέων στις ανάγκες των παιδιών προωθεί την συναισθηματική τους ανάπτυξη, που συνεπάγεται την ενίσχυση της αίσθησης του “ανήκειν”, συναίσθημα που εισπράττει μέσα από την αγάπη και την αποδοχή του περιβάλλοντος του, προκειμένου να αποκτήσει αυτοεκτίμηση, συναισθηματική σταθερότητα και ανεξαρτησία ως ενήλικας.
Η εμπλοκή των γονιών στην συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών τους θεωρείται κρίσιμη διότι :
• Επιδρά στην ωρίμανση του εγκεφάλου και το κεντρικό νευρικό σύστημα.
• Επηρεάζει καθοριστικά την παιδική και την μετέπειτα ζωή των παιδιών.
• Περιορισµός της επιθετικής και αυτοκαταστροφικής συµπεριφοράς.
• Καλλιέργεια της εν συναίσθησης και επικοινωνιακών δεξιοτήτων.
• Αποτρέπει το να βιώσουν τα παιδιά αρνητικά συναισθήματα.
• Διαμορφώνει την συναισθηματική επάρκεια των παιδιών και την ικανότητα τους να διαχειρίζονται τα συναισθήματα τους.
• Επηρεάζει καθοριστικά την κοινωνικοποίηση των παιδιών, τις διαπροσωπικές τους δεξιότητες και την “θέση” ισχύς μέσα στην ομάδα.
• Τα παιδιά μαθαίνουν να αναγνωρίζουν, να εκφράζουν και να αντιμετωπίζουν με σθένος τα συναισθήματα τους, αλλά και των γύρω τους.
• Οι γονείς που δεν εμπλέκονται στην συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών τους έχουν περισσότερες πιθανότητες να αντιμετωπίσουν τα παιδιά τους συναισθηματικές διαταραχές και χαμηλή αυτό εικόνα. «Η κακομεταχείριση και η παραµέληση διαµορφώνει συναισθηµατικά ασταθή παιδιά ,τα οποία επιδεικνύουν συναισθήµατα ντροπής, αγωνίας και κατάθλιψης. ∆υσκολεύονται να κατανοήσουν τα συναισθήµατα των άλλων, αντιδρούν µε οργισµένη επιθετικότητα ή θλιµµένη απόσυρση στη θλίψη των συνοµηλίκων» (Denham, 1998).
• Προωθεί την ψυχολογική ανεξαρτησία και την λήψη πρωτοβουλιών στο μέλλον.
• Συμβάλει στην ανάπτυξη υψηλού βαθμού ικανοτήτων.
Οι Ανάγκες με βάση το κάθε αναπτυξιακό στάδιο:
• Βρεφική περίοδος: Οι συναισθηματικές ανάγκες στο στάδιο αυτό εστιάζονται στην παροχή αισθήματος ασφάλειας στο οικογενειακό περιβάλλον. Το βρέφος έχει ανάγκη να νιώθει ότι ο κόσμος του είναι ήρεμος και οι όποιες αλλαγές και ανατροπές ευχάριστες. Ο γονιός οφείλει να είναι στοργικός, καθησυχαστικός, προβλέψιμος και σταθερός.
• Νηπιακή: Στην ηλικία αυτή οι ανάγκες του παιδιού “μετακινούνται” σημαντικά από την αναζήτηση ασφάλειας στην διεκδίκηση της ανεξαρτησίας. Το νήπιο επιθυμεί να αποκτήσει την αίσθηση ελέγχου της ζωής και του εαυτού του(ή τουλάχιστον αυτό πιστεύει), θεωρεί πως είναι έτοιμο να πάρει αποφάσεις και θα κάνει τα πάντα για να μην συναντήσει εμπόδια και αντιστάσεις. Η στάση του γονέα είναι να παραχωρήσει ανεξαρτησία σε ένα βαθμό χωρίς αυτό φυσικά να σημαίνει ότι παραιτείτε από τον γονικό του ρόλο. Να ενθαρρύνει το νήπιο να αισθανθεί ότι έχει τον έλεγχο, σε καταστάσεις που πράγματι τα καταφέρνει.
• Παιδική ηλικία: Στην ηλιακή αυτή φάση το παιδί ξεκινά να ανακαλύψει την ζωή και τον κόσμο έξω από το σπίτι, βλέποντας τον εαυτό του σαν ένα μέλος της ευρύτερης κοινωνίας. Φαντασιώνονται τον εαυτό τους ως ενήλικες, παρόλα αυτά αισθάνονται αδύναμοι και μικροί. Ρόλος του γονέα είναι να βοηθήσει το παιδί να νιώσει ότι είναι σε θέση να κάνει σταδιακά πραγματικότητα το όνειρο του να γίνει ενήλικας.
• Σχολική: Στο αναπτυξιακό αυτό σκαλοπάτι τα παιδιά εκδηλώνουν ένα υπέρμετρο ενδιαφέρον για σχολικές, εξωσχολικές και κοινωνικές δραστηριότητες, ασχολούνται με μια σειρά πραγμάτων ,επιθυμώντας να βιώσουν ότι τα καταφέρνουν εξίσου καλά σε όλα( καλός μαθητής, δημοφιλής ανάμεσα στις παρέες του, άξιος αθλητής κλπ). Ο γονιός καλείται να αντιληφθεί τα δυνατά σημεία και τις ιδιαίτερες ικανότητες του παιδιού και να ενισχύσει με κάθε μέσο την προσπάθεια του να γίνεται ικανότερο.
• Πρώιμη εφηβική φάση: Στο χρονικό αυτό πλαίσιο οι ανάγκες του εντεκάχρονου-δωδεκάχρονου εφήβου μεταβάλλονται και πάλι, φέρνοντας στο προσκήνιο την έντονη πλέον επιθυμία για ανεξαρτησία ,κυρίως ψυχολογική. Ο έφηβος θα προσπαθήσει να αποτινάξει την άλλοτε απαραίτητη σχέση εξάρτησης που έχει αναπτύξει με τους γονείς, διαφοροποιώντας τις πεποιθήσεις , τις απόψεις και τις αξίες του από τις δικές σας. Έχει ανάγκη να αισθανθεί πνευματική και συναισθηματική ελευθερία και οι γονείς οφείλουν να την ενθαρρύνουν, χωρίς παρόλα αυτά να καταργήσουν την υπάρχουσα και καθοριστική στο στάδιο αυτό, σχέση μεταξύ τους.
• Όψιμη εφηβεία: Οι δεκαεξάχρονοι έφηβοι νιώθουν την ανάγκη να είναι μεγάλοι. Μέλημα λοιπόν του γονέα αποτελεί η προσπάθεια του να βοηθήσει τον έφηβο να κατανοήσει σε βάθος τον εαυτό του και να κατορθώσει να επιλέξει τι είδος άνθρωπος θέλει να γίνει.
Οι Ανάγκες με βάση το κάθε αναπτυξιακό στάδιο:
• Αποδοχή άνευ όρων και αγάπη: Τα παιδιά αισθάνονται την ανάγκη να τα αγαπούν και να τα αποδέχονται γι αυτό που είναι, χωρίς οι γονείς να θέτουν προϋποθέσεις και ειδικούς όρους(παράδειγμα προς αποφυγή : Θα σε αγαπώ μόνο αν είσαι άριστος μαθητής). Εκπαιδεύονται να εκτιμούν και να αποδέχονται τον εαυτό τους , μέσα από την στάση και την αντίληψη που εσείς υιοθετείτε για εκείνα(καθρέφτης). Αν είστε επικριτικοί και ιδιαίτερα ή σκληρά απαιτητικοί ως γονείς, πιθανόν να μεγαλώνετε ένα “καλό και υποτακτικό παιδί” , με χαμηλή παρόλα αυτά αυτοεκτίμηση, συναισθηματικά κενά, ανασφάλειες και συνεχή ανάγκη αναζήτησης “ψυχολογικής υποστήριξης” στην ενήλικη ζωή του. Αναρωτηθείτε μήπως εκείνα που προσδοκάτε από το παιδί αφορούν στις προσωπικές σας ανεκπλήρωτες επιθυμίες ή όντως το παιδί βρίσκεται σε πρώτο πλάνο.
• Δημιουργία κλίματος ασφάλειας: Το παιδί αισθάνεται ασφάλεια όταν αντιλαμβάνεται ένα κλίμα προστασίας, προβλεψιμότητας, σταθερότητας και τάξης, ώστε να αισθανθεί πως μπορεί να στηρίζεται και να εμπιστεύεται τους γύρω του και να εξερευνεί αναπόσπαστα το περιβάλλον με σιγουριά και ηρεμία. Η εγκατάλειψη (ψυχολογική ή σωματική), η απόρριψη και οι επαναλαμβανόμενες συναισθηματικές δονήσεις στο οικογενειακό πλαίσιο , καλλιεργούν έντονα τον φόβο, συναίσθημα που θα συνοδεύει ψυχολογικά το παιδί ως την ενηλικίωση του.
• Ποιοτικός χρόνος: Η έκφραση αγάπης και εγγύτητας με τα παιδιά δεν περιορίζεται αποκλειστικά σε τρυφερά λόγια, τεράστιες αγκαλιές και χάδια. Τα παιδιά συχνά εκφράζουν την ανάγκη να παίξουμε μαζί τους διότι μέσα από αυτό τους αφιερώνουμε τον πολύτιμο χρόνο μας, τα κάνουμε να νιώθουν ότι είναι σημαντικά και ότι απολαμβάνουμε την επικοινωνία μαζί τους.
• Καθορισμός σαφών ορίων ανάλογα με την ηλικία: Η αντίληψη του παιδιού για τον πραγματικό κόσμο ,έξω από την ασφάλεια της οικογένειας, είναι πως πρόκειται για ένα απέραντο και αχανές περιβάλλον μπροστά στο οποίο το ίδιο αισθάνεται σύγχυση και αδυναμία να το διαχειριστεί. Τα όρια και οι κανόνες των γονιών το βοηθούν να αισθάνεται προστασία , ομαλότητα και να κατακτά εσωτερικευμένο έλεγχο-αυτορρύθμιση όσον αφορά στις δικές του ικανότητες να διαχειρίζεται παρορμητικά συναισθήματα και καταστάσεις(φόβος, θυμός, εγκράτεια).Η οριοθέτηση ως τεχνική αγωγής προσφέρει επίσης στα παιδιά την ευκαιρία να ανακαλύπτουν τις δυνατότητες τους, να επιδεικνύουν υπευθυνότητα στις κοινωνικές τους συναλλαγές και τέλος να χτίζουν σχέση εμπιστοσύνης με τον εαυτό τους και τους άλλους. Ασφαλής προϋπόθεση για την εφαρμογή σταθερών-αποτελεσματικών ορίων στα παιδιά, αποτελεί το γεγονός ότι και οι γονείς έχουν εκπαιδευτεί στο να εφαρμόζουν στον εαυτό τους τα όρια.
• Ενθάρρυνση : Δεδομένου ότι η επιτυχία και η αποτυχία αντίστοιχα ,αποτελούν φυσιολογικό και αναμενόμενο κομμάτι των δραστηριοτήτων μας, η ενθάρρυνση σε κάθε περίπτωση διαδραματίζεται πρωταρχικό ρόλο ,ώστε να συνεχίζουμε απτόητοι τις προσπάθειες. Τα παιδιά, ως μικροί (άνθρωποι παρόλα αυτά), έχουν την ανάγκη για στήριξη και ενθάρρυνση όταν αποτυγχάνουν στον στόχο, προκειμένου να συνεχίσουν να πιστεύουν στις ικανότητες τους. Οι αρνητικές ταμπέλες-προσδοκίες των γονιών προς τα παιδιά , οι υπερβολικές φιλοδοξίες, οι συγκρίσεις μεταξύ αδερφών ή συμμαθητών και η δημιουργία της εντύπωσης ότι ο γονιός είναι ένας μικρός Θεός(αλάνθαστος), δημιουργούν λανθασμένα την πεποίθηση στα παιδιά πως αξίζουν ως άνθρωποι , μόνο όταν κατακτήσουν το τέλειο(ουτοπία-ψευδαίσθησηη ). Η ενθάρρυνση αντίθετα υπονοεί προσπάθεια, λογικές απαιτήσεις και ενίσχυση της βελτίωσης .
• Επικεντρωθείτε στα θετικά σημεία του παιδιού: Ένα παιδί για να αισθανθεί εσωτερική επάρκεια θα πρέπει να αντιληφθεί άμεσα ή έμμεσα κεκαλυμμένα (γλώσσα σώματος), πως οι γύρω του πιστεύουν αυθεντικά στις ικανότητες και την αξία του. Αναγνωρίστε ανοιχτά την συμβολή και τις δεξιότητες του μέσα στην οικογένεια και προτείνετε τρόπους να χρησιμοποιήσει τα προτερήματα του, προσφέροντας την βοήθεια του σε τρίτους.
Η ανατροφή των παιδιών δεν συνεπάγεται αποκλειστικά το άλλαγμα της πάνας, την κατάλληλη διατροφή και τις άριστες αποδόσεις του παιδιού στο σχολείο. Αποτελεί μια πολύπλοκη διαδικασία αγωγής, που συμπεριλαμβανομένων των παραπάνω, σκοπεύει στην ανάπτυξη συναισθηματικής νοημοσύνης και κοινωνικής προσαρμογής. Έχει λοιπόν τεράστια σημασία να εστιάσουμε οι γονείς όχι μόνο στο τι κάνουμε αλλά και με ποιο “συναισθηματικό ένδυμα “ περιβάλουμε τις ενέργειές μας. Να παρατηρούμε τα μηνύματα στα λόγια των παιδιών με ευαισθησία, να επιτρέπουμε να αναφέρονται στα συναισθήματα τους, ακόμα κι όταν είναι έντονα ή δυσάρεστα, αξιοποιώντας τις “κρίσεις” σε ευκαιρίες για δημιουργικότητα.
Έχει εξάλλου κατ επανάληψη αποδειχθεί ,ότι τα παιδιά που έχουν αναπτύξει έναν ασφαλή συναισθηματικό δεσμό με τους γονείς, εμφανίζουν καλύτερη υγεία, υψηλότερες και πιο σταθερές σχολικές επιδόσεις, μόνιμες και σταθερές διαπροσωπικές σχέσεις-φιλίες, ευπροσαρμοστικότητα σε περιόδους κρίσεων και μεγαλύτερη συναισθηματική αντοχή απέναντι σε τραυματικές εμπειρίες και συναισθήματα άγχους. Προϋπόθεση γι αυτό, η δική μας αυτογνωσία και η αναγνώριση των ατομικών μας επιθυμιών που θα επιτρέψει να κοιτάξουμε ειλικρινώς και τις ανάγκες των παιδιών μας. Σ αυτό άλλωστε δεν αναφερόμαστε όταν λέμε, «το καλύτερο για τα παιδιά μας» …. ;
Βικτωρία Χαλκιά-Ντότσικα
