«Ταιριαστές – αταίριαστες σχέσεις» – Η Συναισθηματική ωρίμανση μέσα στον γάμο

Οι συναισθηματικές επαφές και ο γάμος, θεωρούνται ίσως από τα πιο πρωταγωνιστικά και πρωταρχικά στοιχεία στην διαμόρφωση της πορείας της ζωής του ανθρώπου. Εμπλέκουν την διαδικασίας την αναπαραγωγής και την διατήρηση των γονιδίων, την ψυχολογική επιβίωση, τηv συντροφικότητα, τον έρωτα, καθώς επίσης την αναβίωση και την “επιστράτευση” όλων των ασυνείδητων συγκινησιακών εικόνων της παιδικής περιόδου. Όσο πιο ομαλά είχε κανείς την δυνατότητα να βιώσει τα πρώτα στάδια της παιδικής του ηλικίας, τόσο πιο ώριμα και κατασταλαγμένα είναι σε θέση να κάνει επιλογές και να προσφέρει ευχαρίστηση στον εαυτό του και τους γύρω του.

       Μέσα από τον γάμο συχνά επιδιώκεται η κάλυψη των αναγκών που δεν ικανοποιήθηκαν επαρκώς στα πρώτα στάδια ζωής, καθώς επίσης η προσπάθεια να ασκήσουμε θετικά έλεγχο στα κακώς κείμενα του παρελθόντος, επαναλαμβάνοντας ή πυροδοτώντας ασυνείδητες συμπεριφορές και στάσεις. Η ένωση δύο ανθρώπων και η δημιουργία ενός γάμου συνεπάγονται, κατά συνέπεια, την σύσταση ενός συνόλου, με όλα σχεδόν τα γνωρίσματα και την “κανονικότητα” των οικογενειών στις οποίες οι δύο νέοι σύντροφοι ανατράφηκαν.

       Με την πάροδο του χρόνου και την επερχόμενη ρουτίνα στην σχέση, η φωνή της λογικής του ενήλικα μέσα μας επισκιάζεται από αυτόματες- μαθημένες αντιδράσεις και προσωπικές εσωτερικές συγκρούσεις, που περιπλέκουν την επικοινωνία, μπλοκάρουν τα θετικά συναισθήματα του ζευγαριού ενώ την ίδια στιγμή ενεργοποιούνται συναισθήματα και ρόλοι, με στόχο την διαπραγμάτευση παλαιότερων συναισθηματικών καταστάσεων. Στα προβλήματα του ζευγαριού συμπεριλαμβάνονται επιπρόσθετοι παράγοντες, όπως κοινωνικοί, οικονομικοί, πολιτισμικοί και εξωτερικοί(συγγενικά πρόσωπα, πεθερικά, φίλοι, επαγγελματικές και οικονομικές συνθήκες).

           Ένα ακόμα θεμελιώδες στοιχείο για την διαμόρφωση μιας συναισθηματικής σχέσης , θεωρείται η αλληλεπίδραση ανάμεσα στα ζευγάρια . Έχει βρεθεί ότι κάποιοι ταυτίζονται καλύτερα με ορισμένους συντρόφους, ικανοποιώντας σε μεγάλο βαθμό ο ένας τις ανάγκες του άλλου, ενώ το ίδιο άτομο πιθανότατα να αντιμετώπιζε τεράστιες δυσκολίες στην σχέση του   με έναν άλλον τύπο συντρόφου ή και το αντίθετο. Σαφώς αν έχω σοβαρά προσωπικά θέματα θα αντιμετωπίσω προβλήματα με τους περισσότερους τύπους συντρόφων, αν αποφασίσω να αναπτύξω στενούς συναισθηματικούς δεσμούς, εκτός βέβαια από έναν που μπορώ να είμαι σχετικά καλύτερα συγκριτικά με τους υπόλοιπους, αυτόν που μια μεγάλη και αξιόπιστη έρευνα χιλιάδων ζευγαριών στην Αμερική ονόμασε ως τον ισότιμο σύντροφο.   

Ισότιμος-ισοδύναμος Τύπος: Ομαλή εξέλιξη των σταδίων ανάπτυξης κατά την παιδική ηλικία ,ώριμη συμπεριφορά ως ενήλικας, αλληλοεξαρτώμενος και παράλληλα ανεξάρτητος, ενεργητικός και δραστήριος σε διάφορες πτυχές της ζωής του, επιδιώκει ισοτιμία στις σχέσεις χωρίς να είναι υποτακτικός-κυριαρχικός, μικρό βαθμό άγχους, υψηλή αυτοεκτίμηση, σεξουαλικά ικανός, πρόθυμος να αναπτύξει ισχυρούς δεσμούς και να προσφέρει απλόχερα αγάπη και σεβασμό στον/στην σύντροφο του(5%-10% στον συνολικό πληθυσμό).

Συναισθηματικός σύντροφος(οιδιποδειακός): ρομαντικός, βαθειά σεξουαλικός-παθιασμένος, έντονα αλλά όχι πάντα αληθινά αισθήματα, ζηλότυπος, εξαρτητικός, υψηλός βαθμός άγχους, φόβος εγκατάλειψης, ελεγκτικός, κτητικός, δημιουργεί τριγωνικούς έρωτες, ζητά έντονα επιβεβαίωση και στενή οικειότητα .

Γονεϊκός τύπος: προστατευτικός, ελεγκτικός, κυριαρχικός, επιτυχημένος, αξιοθαύμαστος, νευρωτικός, ώριμος, εξαρτητικός, ανασφαλής με τις συνομήλικες γυναίκες, απευθύνεται σε αρκετά μικρότερες ηλικιακά συντρόφους (συνεπώς και πιο ανώριμες), ικανοποιώντας όλες τις ανάγκες και ασκώντας τους εμμέσως   έλεγχο από φόβο μήπως εγκαταλειφθεί.

Ορθολογικός τύπος: η συμπεριφορά του καθοδηγείται από την λογική και όχι τα αισθήματά του, τα οποία φοβάται και αποφεύγει συστηματικά. Επιδιώκει μια σχέση λογική, με τακτοποιημένες υποχρεώσεις και ευθύνες ,διαχωρισμένα καθήκοντα με τον/την σύντροφο, που ο ίδιος/α τηρεί με ευλάβεια .Ρεαλιστής, ακολουθεί τις κοινωνικές πρακτικές, υποστηρικτικός, δεν απιστεί εύκολα, φοβάται να εκφραστεί και να εκδηλώσει τρυφερότητα, παρόλο που διαθέτει συναίσθημα.

Συντροφικός τύπος: αποφεύγει   αυστηρά την μοναξιά διότι αισθάνεται εσωτερική μοναξιά, επιδιώκει από την σχέση κυρίως την κατανόηση και την συντροφικότητα, δεν επιζητά ή εκδηλώνει μεγάλη αγάπη. Αμυντικός , λογικός, ψυχαναγκαστικός , απογοητευμένος-αποθαρρυμένος ,πρώην ρομαντικός τύπος.

Παιδιακίσιος τύπος: παιδική συμπεριφορά, εξαρτητικός σύντροφος. Εμφανίζει δυσκολίες στην οργάνωση, ανώριμος, δεν αναλαμβάνει εύκολα ευθύνες, επιφανειακά παθητικός, κατά βάθος ελεγκτικός. Είναι ο τύπος συντρόφου που “αναδεικνύει” διαρκώς τον άλλον, αφήνοντας να φανεί πως δεν αποφασίζει σχεδόν ποτέ, ενώ κατά κύριο λόγο κατέχει υπόγεια το πάνω χέρι.

Παράλληλος: ναρκισσιστικός, απόλυτα ανεξάρτητος/η, αναζητά το συναισθηματικό “διάστημα” και τον απόλυτο σεβασμό του συντρόφου, όσον αφορά στις ατομικές του ανάγκες, ψυχρός, απρόθυμος να εκφράσει διάθεση για οικειότητα, σεξουαλικά σωστός (σε τεχνικό επίπεδο-φειδωλός συναισθηματικά). Αποφεύγει την συναισθηματική προσέγγιση ,παρόλο που διεκδικεί όλα τα θετικά χαρακτηριστικά του οικογενειακού πλαισίου (σπιτικό φαγητό, σεξουαλική ζωή, παιδιά, οικογενειακό κλίμα, ασφάλεια).

Ενδεικτικοί “ιδανικοί” και μη, συνδυασμοί ζευγαριών

Οι παρακάτω συνδυασμοί προκύπτουν από τα αποτελέσματα μακροχρόνιων επιστημονικών ερευνών σε παντρεμένα και ελευθέρα ζευγάρια, δεν εκφράζει όμως απόλυτα, παρόλο τον μεγάλο βαθμό εγκυρότητας, την κατάσταση κάθε ζευγαριού ή συντρόφου.

• Ισότιμος με ισότιμο: Ώριμοι σύζυγοι,επιτυχυμένος γάμος.
• Ισότιμος με συναισθηματικό: Ένας αρκετά καλός γάμος, αν ο ρομαντικός και παθιασμένος σύντροφος αποδεχτεί ότι δεν δύναται να απολαμβάνει την απόλυτη ενοποίηση μέσα στην σχέση.
• Ισότιμος με συντροφικό: Ικανοποιητικός συνδυασμός. Πρόβλημα ενδέχεται να προκύψει αν ο ισότιμος εκφράσει ανάγκες για εντονότερο συναισθηματικό δέσιμο, τρυφερότητα και σεξουαλική επαφή, όπου ο συντροφικός τύπος δεν “αναγνωρίζει”.
• Ισότιμος με γονεϊκό: Δεν θεωρείται από τους καλούς συνδυασμούς, καθότι ο γονεικός τείνει να ασκεί έλεγχο, γεγονός που ο ισότιμος δεν αποδέχεται στην σχέση τους. Για τους λόγους αυτούς ,ο γονεικός παντρεύεται κατά κύριο λόγο τον παιδιάστικο τύπο.
• Συναισθηματικός με συναισθηματικό: Ιδανικός γάμος, αν υπάρχει ο ίδιος βαθμός ωριμότητας και στους δύο. Διαφορετικά ο πιο ώριμος δεν θα αντέξει την ανάγκη-τάση του άλλου να διεκδικεί την απόλυτη και αποπνικτική συγχώνευση.
• Παράλληλος με συναισθηματικό: Κακός συνδιασμός,ο παράλληλος θα ανταπεξέρχεται ικανοποιητικά στις υποχρεώσεις του, τα συναισθήματα του όμως είναι παγωμένα.
• Συναισθηματικός με γονεϊκό : Ένας από τους καλούς γάμους-σχέσεις. Ο γονεικός θα του προσφέρει απλόχερα τρυφερότητα, αγάπη, προστασία, ασφάλεια. Ο συναισθηματικός “βλέπει” εξάλλου στα μάτια του/της, την “λατρεμένη” μητέρα/πατέρα που δεν κατόρθωσε να ξεπεράσει ποτέ(καθήλωση στο οιδιπόδειο).
• Συναισθηματικός με παιδιάστικο: Ο παιδιάστικος απολαμβάνει κυρίως να παίρνει, σε αντίθεση με τον συναισθηματικό που διεκδικεί την έντονη αλληλεπίδραση στην σχέση. Μάλλον κακός συνδυασμός.
• Γονεϊκός με γονεϊκό : Συγκρουσιακός γάμος,σχέση, καθώς και οι δύο επιζητούν να ασκούν έλεγχο.
• Παιδιάστικος με παιδιάστικο: Δυστυχισμένος γάμος, όταν σταματά το παιχνίδι, ο αυθορμητισμός και ξεκινούν οι υποχρεώσεις της καθημερινότητας κανείς δεν αισθάνεται πρόθυμος να αναλάβει την ευθύνη.
• Συντροφικός με συντροφικό: Πολύ συμβατή σχέση, ιδιαίτερα μεταξύ συντρόφων που παντρεύονται σε μεγαλύτερη ηλικία, προέρχονται από προηγούμενους γάμους και δεν απαιτούν συναισθηματικές εντάσεις.
• Ο λογικός συμβαδίζει με αρκετούς επίσης τύπους συντρόφων, αρκεί να σέβονται τα όρια του και την δυσκολία του να εκφράζει το συναίσθημα που κρύβει βαθιά μέσα του.
• Τέλος ο παράλληλος ταιριάζει καλύτερα με τον παράλληλο, ο ένας κατανοεί και αποδέχεται τις ανάγκες του άλλου για απόλυτη ανεξαρτησία , καθένας ζει την ζωή του, χωρίς ιδιαίτερη εμπλοκή στην ζωή του συντρόφου . Απουσία   συναισθηματικής εγγύτητας.

       Μέσα στην σχέση ξαναγεννιούνται τα βιώματα , οι εικόνες και οι στενοί δεσμοί που είχαμε αναπτύξει με τους σημαντικούς άλλους της ζωής μας, όταν ήμασταν παιδία. Άλλοτε ο δεσμός αυτός εκπληρώθηκε με ασφάλεια και άλλοτε όχι(ανικανοποίητες ανάγκες). Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων και έχοντας ασυνείδητα ως αναπαράσταση την αρχική οικογένεια, επιχειρούμε να δημιουργήσουμε την δική μας, διατηρώντας τα θετικά της στοιχεία και “ανακαλώντας” μέσα στον γάμο όσα μας πλήγωσαν τότε ,με σκοπό να τα λύσουμε. ΄Οσο μεγαλύτερη λοιπόν η συναισθηματική ανωριμότητα των συντρόφων , τόσο πιο δύσκολο φαίνεται να είναι το έργο μέσα στον γάμο.

    Στην ερώτηση, τι γίνεται με τους γάμους που αντιμετωπίζουν προβλήματα στην καθημερινότητα τους, η απάντηση προκύπτει από την κλινική πρακτική. Σε κάποιες περιπτώσεις ο χωρισμός αποτελεί την λύση, σε κάποιες άλλες όχι. Μια δοκιμαστική προσπάθεια είναι απαραίτητη ούτως ή άλλως. Όταν υπάρχει η διάθεση, οι διαφορές επιλύονται και ο γάμος διατηρείται. Η ψυχοθεραπεία αποτελεί το πλαίσιο μέσα στο οποίο οι ανάγκες των συντρόφων αναγνωρίζονται, “μεταγλωττίζονται”, αναλύονται και γίνονται συνειδητές απο κοινού. Ο κάθε σύντροφος εκπαιδεύεται στο να κατανοεί ουσιαστικά τον εαυτό του και τον σύντροφο,αποφεύγοντας να επαναλαμβάνει μοντέλα συμπεριφοράς που ακυρώνουν και υποτιμούν την σχέση του. Μέσα στην θεραπευτική διαδικασία, οι δύο διαφορετικοί κόσμοι συναντιούνται, τεχνικές εποικοδομητικής επικοινωνίας ενθαρρύνονται και μηχανισμοί άμυνας που δρουν υπέρ της ψυχικής ευαλωτότητας του κάθε συντρόφου, επανεξετάζονται με στόχο την πραγματική ικανοποίηση των αιτημάτων των δύο συντρόφων.

Βικτωρία Χαλκιά-Ντότσικα