Ο ρόλος του παιχνιδιού στην γνωστική και ψυχο-κοινωνική ωρίμανση των παιδιών

Role Playing

Το παιχνίδι κατέχει μια από τις σπουδαιότερες θέσεις στην ζωή του παιδιού, θεωρείται από ειδικούς επιστήμονες και παιδαγωγούς, πρωταρχική   δραστηριότητα και ανάγκη, απαραίτητη για την ψυχοσωματική του   εξέλιξη.  Οι γονείς, σε ορισμένες περιπτώσεις ,εμφανίζουν την τάση να   υποτιμούν ή να μην αναγνωρίζουν την αξία και τις θετικές επιδράσεις του , θεωρώντας πως το παιδί δεν κάνει κάτι περίπλοκο την στιγμή που παίζει. Τουναντίον   , πρόκειται για μια σύνθετη, πολύπλοκη διεργασία  μάθησης και εσωτερικής έκφρασης ,που επηρεάζει καθοριστικά την συναισθηματική, την γλωσσική, την διανοητική , την κινητική  και κοινωνική  ανάπτυξη-υγεία  του παιδιού. Μέσα   από  ερευνητικά δεδομένα σύγχρονων  μελετών  και οδηγίες της   Διεθνούς Ένωσης για την Εκπαίδευση των Μικρών Παιδιών (NAEYC & NAECS/ SDE)   ,το  παιχνίδι , αποδεικνύεται να είναι εξίσου   σημαντική δημιουργική απασχόληση, (αν όχι η πιο σημαντική), όπως το  να μαθαίνει  κανείς να γράφει , να διαβάζει, να εκτελεί αριθμητικές πράξεις.

Η διαδικασία  του παιχνιδιού  εμφανίζεται ως  μια  δραστηριότητα που περιλαμβάνει ταυτόχρονα πολλές πράξεις , προσανατολισμούς και εκφράσεις, που δρουν σαν μια ολιστική διαδικασία μάθησης και συναισθηματικής  εξέλιξης. Εμπεριέχει  την παρατήρηση, τον σχεδιασμό, την διερεύνηση, την πρόβλεψη, την κατανόηση των σύνθετων καταστάσεων , την διατύπωση υποθέσεων , την εύρεση πιθανών λύσεων, την οργάνωση της σκέψης  και την παραγωγή λόγου. Το  παιδί έχει την ευκαιρία να αντιλαμβάνεται καλύτερα το σώμα του, τα όρια και τον προσανατολισμό του, προσαρμόζοντας κατάλληλα την κίνηση του στις ανάγκες των παιχνιδιών. Η διαδικασία του παιχνιδιού, ανεξάρτητα από την κατάταξη και την ποιότητα, ενισχύει την αλληλεπίδραση του παιδιού με τα μέλη  μιας  ομάδας  και παράλληλα την επικοινωνία  με τον εσωτερικό του “εαυτό”, δημιουργώντας ευκαιρίες για διεύρυνση εννοιών , όπως η δικαιοσύνη, η ισότητα, το μοίρασμα σκέψεων και συναισθημάτων. Οι εμπειρίες που αποκτά παίζοντας ,αποτελούν  προπαρασκευαστικό κομμάτι για την μετέπειτα σχολική και κοινωνική του ζωή. Κινητικές και αισθητηριακές παρορμήσεις  εκφράζονται ποικιλοτρόπως μέσα από το παιχνίδι, προσφέρουν ευχαρίστηση και ψυχική ευφορία μειώνοντας  δραματικά τα επίπεδα άγχους (έκλυση φυσικών χημικών ουσιών στον εγκέφαλο).

Παιχνίδια  ρόλων &  ψυχολογικά  οφέλη

Τα παιχνίδια ρόλων βοηθούν το παιδί να χτίσει σταδιακά την γνώση και να ανακαλύψει τον κόσμο, μέσα από την κατασκευή φανταστικών ρόλων, προσφέροντας ενέργεια και νόημα σε αντικείμενα και αναπαριστώντας  κοινωνικές ,γνωστικές και συναισθηματικές  δεξιότητες . Πρόκειται για μια δραστηριότητα στην οποία οι παίκτες αναλαμβάνουν να παίξουν ρόλους φανταστικών χαρακτήρων , επινοώντας  ιστορίες και καθορίζοντας  τις ενέργειες των ρόλων, τους κανόνες αλλά και την πλοκή της υπόθεσης.

Μέσα από το Role-Playing κατορθώνουν τελικά να: 

•    Αναπτύξουν συναισθηματική και κοινωνική ευφυΐα.
•    Ανακαλύπτουν  τον εαυτό τους και την σχέση με τους γύρω τους. Γνωρίζουν αξίες, συμπεριφορές και ταλέντα  που προωθούν τις πραγματικές ανάγκες των παιδιών και την διαδικασία αυτονόμησης.
•    Τα παιδιά δημιουργούν  μια εμπειρία που από μόνη της είναι ικανοποιητική. Επεξεργάζονται μια δυσάρεστη/τρομακτική εμπειρία και δημιουργούν ξανά μια ευχάριστη.
•    Αλλάζοντας κάποια από τα  στοιχεία επιτυγχάνουν αλλαγή  στο αποτέλεσμα (αναδιατύπωση πλοκής και επίλογου).
•    Αναλαμβάνοντας ρόλους και δημιουργώντας διαλόγους ανάμεσα σε χαρακτήρες της ιστορίας, το παιδί επιλύει προβλήματα στις σχέσεις του με υπαρκτά  πρόσωπα και  τους σημαντικούς άλλους της ζωής του.
•    Αποκτούν  κυριαρχία και έλεγχο σε παρελθοντικές και παροντικές καταστάσεις που το φέρνουν σε δύσκολη ψυχολογική θέση(πχ  η γέννηση αδερφού, διαζύγιο, αλλαγή περιβάλλοντος).
•    Επεξεργάζονται εσωτερικές συγκρούσεις.
•    Επιλύουν  προβλήματα , διευρύνουν   εναλλακτικές  υποθέσεις και σενάρια.
•    Το παιχνίδι ρόλων διευκολύνει  την έκφραση συναισθημάτων και την εξωτερίκευση της “εσωτερικής σκηνής”.
•    Αναπτύσσουν  αυτοεκτίμηση  και εισπράττουν  θετική ανατροφοδότηση(αισθάνονται ότι τα καταφέρνουν να ενσωματωθούν και να συνεργαστούν).
•    Ανάπτυξη αυτογνωσίας και εν συναίσθησης με βιωματικό τρόπο.  Έχουν  την δυνατότητα να κατανοήσουν πως σκέφτονται ή πως αισθάνονται οι γύρω του, αλλά και τα ίδια. Να μπορούν «να μπουν στα παπούτσια του άλλου».
•    Τα παιχνίδια ρόλων  προωθούν την  ομαλή κοινωνική ένταξη και την δημιουργία ισότιμων σχέσεων.
•    Επίσης τα παιδία αναπτύσσουν δεξιότητες επικοινωνίας, εμπλουτίζουν το λεξιλόγιο τους και μοιράζονται ιδέες που ενισχύουν την φαντασία και την δημιουργικότητά τους (ανάπτυξη προσωπικότητας).
•    Μέσα από τα  παιδαγωγικού χαρακτήρα, ομαδικά  παιχνίδια ρόλων, η ομάδα από μόνη της αποφασίζει  για την έκβαση της ιστορίας   και την  “λυτρωτική κάθαρση”   επιφέροντας  την ψυχική ισορροπία.
•    Ψυχαγωγία, διασκέδαση και απελευθέρωση ψυχοκαταπισεμένου “υλικού”.

Το παιχνίδι, ως θεραπευτικό μέσο έχει τις ρίζες του στην  αρχαία Ελλάδα. Η  κάθαρση  στο τέλος ενός θεατρικού έργου πιστεύονταν πως ωφελούσε σημαντικά τους θεατές που ταυτίζονταν με τους ήρωες(πράξεις ως συμβολικά προϊόντα).Η παιχνιδοθεραπεία ,προσαρμοσμένη στο εξελικτικό στάδιο του παιδιού ,(ανεπτυγμένος λόγος, συμβολική σκέψη, ικανότητα αναπαράστασης), αποτελεί μια από τις πιο ενδιαφέρουσες μορφές ψυχοθεραπείας στις μέρες μας, με εφαρμογές σε όλες τις   πρακτικές , όπως είναι  οι περιπτώσεις των νευρώσεων, ψυχώσεων, επιθετικής συμπεριφοράς , κατάθλιψης, εσωστρέφειας, τραυματικές εμπειρίες, διάσπαση προσοχής, χαμηλής  αυτοεκτίμησης, κοινωνικής απόσυρσης κα) .Το τελευταίο διάστημα χρησιμοποιείται από την εκπαίδευση ,με σκοπό την πρόληψη και “διόρθωση” της ανεπιθύμητης σχολικής συμπεριφοράς, με εξαιρετικά αποτελέσματα.

Το παιχνίδι θεωρείται το πιο αποτελεσματικό και ελκυστικό μέσο , να μετουσιώσουμε  την ενέργεια σε  προσωπική εξέλιξη. Ο Freud μίλησε συμβολικά  για τους δύο δρόμους που θα ακολουθήσει μοιραία η ενέργεια αυτή. Τον δρόμο του “έρωτα ή του θανάτου”, την τάση για  δημιουργία  ή καταστροφή…

Βικτωρία Χαλκιά-Ντότσικα