Ιδιότητες ενός αποτελεσματικού ψυχοθεραπευτή
Οι βασικές σπουδές ψυχολογίας (πτυχίο,μεταπτυχιακό,διδακτορικό) είναι απαραίτητες και προ απαιτούμενες στον χώρο της ψυχικής υγείας. Είναι όμως πάντα επαρκείς όταν αναφερόμαστε στην εξειδικευμένη ψυχοθεραπεία; Το επάγγελμα του ψυχοθεραπευτή αποτελεί πλέον αυτόνομη οντότητα στον χώρο της ψυχικής υγείας και σύμφωνα πάντα με τις αρχές-κριτήρια των ευρωπαϊκών προτύπων-οργανισμών, προϋποθέτει συγκεκριμένα επαγγελματικά προσόντα, σπουδές και εκπαίδευση, ανάλογα με την εκάστοτε θεωρητική προσέγγιση (ψυχαναλυτική, ψυχοδυναμική, ατομική (Αντλεριανή), συστημική,gestalt, προσωποκεντρική, γνωσιακή-συμπεριφορική σχολή, διαπροσωπική κ.α) (European Association for Psychotherapy , https://www.europsyche.org).
Ένας αποτελεσματικός ψυχοθεραπευτής διαθέτει, μεταξύ άλλων ,τα παρακάτω βασικά γνωρίσματα:
Έχει ολοκληρώσει την προσωπική του θεραπεία– έχει κάνει εκτεταμένη προσωπική δουλειά με τον εαυτό του. Ο θεραπευτής είναι άνθρωπος με τα δικά του βιώματα, τραύματα και εμπειρίες ζωής. Η προσωπική του ανάπτυξη-ψυχοθεραπεία κρίνεται αναγκαία προτού αναλάβει τον ρόλο του θεραπευτή. Είναι υγιώς δομημένη προσωπικότητα (χωρίς αυτό να συνεπάγεται τελειότητα),πράγμα που διασφαλίζει το είδος και την ποιότητα της σχέσης-φροντίδας που αναμένεται να προσφέρει στον θεραπευόμενο του. Γνωρίζοντας τον «εσωτερικό του χάρτη» ο θεραπευτής είναι σε θέση να είναι αντικειμενικός, να κατανοεί εγκαίρως τα προσωπικά του συναισθήματα, και πώς αυτά θα μπορούσαν να εμποδίσουν την εξέλιξη της θεραπείας με πελάτες αλλά και να αποφεύγει την ταύτιση μαζί τους(μεταβίβαση-αντιμεταβίβαση).
Θέτει την θεραπεία αποκλειστικά με βάση τις ανάγκες του θεραπευόμενου. Ποτέ το αντίθετο .Θεραπεύω σημαίνει υπηρετώ, ασχολούμαι με ζήλο, περιποιούμαι τις συναισθηματικές ανάγκες του ατόμου που μπαίνει στην θεραπεία. Το «εγώ» του θεραπευτή “πεθαίνει” οικειοθελώς κατά την θεραπευτική διαδικασία, γίνεται “αγωγός” κατάθεσης ψυχής και “πέρασμα” κρίσεων και αναστοχασμού.
Έχει λάβει τουλάχιστον μια μακρόχρονη εκπαίδευση σε συγκεκριμένη ψυχοθεραπευτική προσέγγιση & κάνει χρήση εξειδικευμένων-πιστοποιημένων ψυχοθεραπευτικών τεχνικών και πλαισίου.
Ακούει ενεργά χωρίς να επικρίνει. Η ενεργητική ακρόαση η οποία συνιστά τη βασική προϋπόθεση της εν συναίσθησης είναι η ικανότητα του θεραπευτή να αφουγκράζεται σε βάθος τα όσα ακούγονται, στα πλαίσια μιας επικοινωνιακής σχέσης, χωρίς να ασκεί κριτική, χωρίς να προβάλλει προσωπικές αντιλήψεις, συναισθήματα, ιδεοληψίες. Αυτή η ιδιαίτερη μορφή ακρόασης αποτελεί μια από τις πιο ισχυρές δεξιότητες, οι οποίες δύνανται να επιφέρουν αλλαγή και κίνηση στον θεραπευόμενο.
Ενσυναίσθηση. Συν-αισθάνομαι, προσπαθώ να καταλάβω, να μπω στη θέση του άλλου, να μοιραστώ τα ίδια συναισθήματα με εκείνον, αλλά όχι για εκείνον. Ο καλός θεραπευτής σύμφωνα με τη σύγχρονη νευροψυχολογία, έχει αναπτύξει την ικανότητά να μοιράζεται από κοινού και να βιώνει σε πρώτο πρόσωπο τα συναισθήματα ενός τρίτου προσώπου, να μπαίνει στα παπούτσια του άλλου χωρίς παρόλα αυτά να ταυτίζεται ή να παρασύρεται συναισθηματικά.
Δείχνει αποδοχή άνευ όρων. Αποδοχή δίχως όρους σημαίνει ότι ο θεραπευτής δείχνει απεριόριστη δεκτικότητα προς τον πελάτη, ακόμα και όταν δεν συμφωνεί με όσα λέει ή πράττει εκείνος. Ο θεραπευτής αποδέχεται συνολικά το άτομο που έχει απέναντί του. Δεν ενεργοποιεί αξιολογικούς όρους (π.χ. είναι καλό να…, δεν πρέπει να…) ούτε και προσωπικές εκτιμήσεις (εγώ πιστεύω ότι…). Η άνευ όρων αποδοχή σχετίζεται με την φροντίδα και τον σεβασμό προς το άλλο άτομο ή θεραπευόμενο, ως μια στάση που δεν αποσκοπεί στο να ικανοποιήσει τυφλά και αυθαίρετα όλες τις ανάγκες και τα βιώματα αλλά να υπογραμμίσει το δικαίωμα του να υπάρχει ως ξεχωριστό άτομο, με τα δικά του συναισθήματα και αντιλήψεις, ώστε να μπορέσει μέσα σε κλίμα εμπιστοσύνης και ασφάλειας, να επικοινωνήσει το σχήμα ζωής του, να εμβαθύνει σε αυτό, να συμφιλιωθεί και εν συνεχεία να επαναπροσδιοριστεί και να αλλάξει οτιδήποτε τον δυσκολεύει ή τον αποπροσανατολίζει στα βασικά καθήκοντα της ζωή του.
Αυθεντικότητα. Ο θεραπευτής οφείλει να είναι ο εαυτός του, να συμπεριφέρεται φυσιολογικά και αβίαστα χωρίς να κάνει χρήση του επαγγελματικού του ρόλου, μένοντας προσιτός και όχι εγκλωβισμένος στον ρόλο του ειδικού (Ποταμιάνος, 1999).Ισοτιμία θεραπευτή-θεραπευόμενου.
Να δημιουργεί δυνατή θεραπευτική συμμαχία. Η θεραπευτική συμμαχία αφορά μια συναισθηματική αλληλεπίδραση θεραπευτή-θεραπευόμενου, τα σαφή και ξεκάθαρα όρια, απαραίτητη προϋπόθεση για να μπορέσει το άτομο μέσα σε κλίμα ασφάλειας να επεξεργαστεί συνειδητά το πρόβλημα, να κατανοήσει βαθιά τα κίνητρα της συμπεριφοράς του και να κάμψει τις όποιες αντιστάσεις μπλοκάρουν την σύνδεση του με το πλαίσιο και τον εαυτό του .Η θεραπευτική σχέση λειτουργεί ως διορθωτική εμπειρία για τον θεραπευόμενο η οποία γενικεύεται αργότερα και στις υπόλοιπες διαπροσωπικές του επαφές(πρόβα ζωής).
Δεν δίνει συμβουλές-δεν καθοδηγεί. Ο θεραπευτής δεν κάνει ερμηνείες, δεν παίρνει αποφάσεις για λογαριασμό του θεραπευόμενου, δεν έχει έτοιμες απαντήσεις. Μέσα από την διαδικασία “συν+βουλεύομαι ,που σημαίνει σκέφτομαι μαζί (με άλλους), o θεραπευόμενος οδηγείτε στην καλύτερη δυνατή λύση με βάση τις ανάγκες και την δική του πραγματικότητα. Αν δεν είναι βιωματικό δεν είναι αυτογνωσία.
Γνωρίζει καλά τα όρια του. Η ψυχοθεραπεία δεν περιλαμβάνει λήψη φαρμάκων. Όταν το άτομο υποφέρει από κάποια βαριά συμπτώματα, όπως συχνές και πολύ έντονες κρίσεις πανικού, βαριάς μορφής κατάθλιψη, άλλες σοβαρές διαταραχές της διάθεσης είτε άλλα συμπτώματα που δυσχεραίνουν σημαντικά την επαφή του με το περιβάλλον, ο θεραπευόμενος μπορεί (κάποιες φορές είναι μάλιστα και αναγκαίο), παράλληλα με την ψυχοθεραπεία, να λάβει και φαρμακευτική αγωγή, η οποία όμως χορηγείται από τον ψυχίατρο.
Δεν συντηρεί σχέσεις εξάρτησης με τον θεραπευόμενο. Η εξάρτηση είναι ξεκάθαρα ένα πιθανό πρόβλημα στην ψυχοθεραπεία, αλλά με συγκεκριμένα όρια και καλή επικοινωνία, η ψυχοθεραπεία είναι μια υγιής και σταθερή ενδυνάμωση ,παρά συναισθηματική εξάρτηση. Εξάλλου σε αυτή την λογική κινείται η θεραπεία, στο να βοηθήσει το άτομο να μπορεί σε κάποιο λογικό διάστημα να στηρίζεται στις δικές του δυνάμεις.
Ακολουθεί επαγγελματική ανάπτυξη( Δια βίου μάθηση) και ενημερώνετε διαρκώς(μελέτες, επιμορφωτικά σεμινάρια,workshops). Επιδιώκει συνεχώς να βελτιώνεται και να αναπτύσσεται.
Είναι συνεπής και παρών στην θεραπευτική διαδικασία
Παρακολουθεί κλινικές εποπτείες
Έχει ολοκληρώσει εργασία στις κλινικές εφαρμογές της ψυχοθεραπείας
Τηρεί με ευλάβεια το απόρρητο και γνωρίζει καλά τον κώδικα δεοντολογίας.
Είναι αποφασιστικός, ειλικρινής, οξυδερκής, αισιόδοξος.
Είναι επίσημο-εγγεγραμμένο μέλος σε συλλόγους που πιστοποιούν τις δεξιότητες, τις σπουδές και τα προ απαιτούμενά προσόντα του επαγγέλματος.
Αναφορές
Adler, A., Problems of Neurosis – A Book of Case-Histories, Edited by Philip Mairet, with prefatory essay by F. G. Crookshank, ‘Individual Psychology: A Retrospect (and a Valuation)’, pp. vii-xxxvii (Kegan Paul, Trench, Trubner & co., London 1929.
Adler, A., What Life Could Mean To You: The Psychology of Personal Development. New English translation, Oneworld Publications, London 2009.
Adler, A., Social Interest: Adler’s Key to the Meaning of Life. New English translation, Oneworld Publications, London 2009.
Adler, A., Understanding Human Nature: The Psychology of Personality. New English translation, Oneworld Publications, London 2009.
Carl A. Whitaker, Dancing with the Family: A Symbolic-Experiential Approach, 1988, Brunner/Mazel, NY.
Ποταμιάνος, Γ. (1999). Θεωρίες προσωπικότητας και κλινική πράξη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
