Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στην προσχολική και σχολική ηλικία

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ως έννοια και διαδικασία εκπαίδευσης των παιδιών ,δεν περιορίζεται αποκλειστικά σε στερεότυπες πληροφορίες σχετικά με περιέργειες και γνώσεις σεξουαλικού περιεχομένου. Όταν μιλάμε για σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών από τους γονείς ή το σχολικό περιβάλλον, αναφερόμαστε σε μια ολοκληρωμένη αναφορά στοιχείων , σχετικά με το ανθρώπινο σώμα, την λειτουργία του, τις σεξουαλικές αντιλήψεις, την ηθική, τον αλληλοσεβασμό, τα ιδανικά και την αγάπη γενικότερα που αναπτύσσουν τα παιδιά για τον εαυτό τους και το άλλο φύλο. Ο τρόπος με τον οποίο θα ρυθμίσει το παιδί και αργότερα ο έφηβος την σεξουαλική του συμπεριφορά και τα συναισθήματα που θα βιώσει μέσα από την διαμόρφωση της σεξουαλικής του ωρίμανσης , εξαρτώνται σε ένα μεγάλο βαθμό από την διαπαιδαγώγηση που έχει λάβει στα πρώιμα στάδια ανάπτυξης , όπως η προσχολική και σχολική ηλικία. Βέβαια είναι απόλυτα ξεκάθαρο πως η σεξουαλική επιμόρφωση των παιδιών δεν μπορεί να είναι αυστηρά καθορισμένη, με προκαθορισμένες διατυπώσεις , εξαιτίας του ότι κάθε παιδί είναι ξεχωριστό ,παρουσιάζει διαφορετική εξέλιξη, και προέρχεται από διαφορετικό οικογενειακό υπόβαθρο. Οι γονείς και στην συνέχεια το σχολικό πλαίσιο , είναι τα πλέον κατάλληλα πρόσωπα που μπορούν να εμφυσήσουν παρόλα αυτά ,μία κατευθυντήρια και υποστηρικτική στάση , προσφέροντας στα παιδιά γνώσεις και συναισθήματα γύρω από το σώμα, το σεξ και τις ανθρώπινες σχέσεις.

Η ελληνική οικογένεια, ακόμα και σήμερα αντιμετωπίζει, τις περισσότερες φορές, το ζήτημα με ενοχές , ντροπή και φόβο. Κι ενώ ,όταν το νήπιο ρωτά τον γονέα κάτι σχετικά με την λειτουργία οποιουδήποτε μέλους του σώματος ,εκείνος απαντά αβίαστα και με αυθορμητισμό , δεν συμβαίνει το ίδιο και με ερωτήσεις του τύπου: ” πως μπαίνουν τα μωρά στην κοιλιά της μητέρας / γιατί τα κορίτσια έχουν διαφορετικά γεννητικά όργανα από τα αγόρια ή τι σημαίνει η λέξη σεξ που τυχαία άκουσαν το απόγευμα στην τηλεόραση… ” κτλ. Οι γονείς αισθάνονται αμήχανα είτε γιατί δεν ξέρουν πώς να διαχειριστούν το ζήτημα(τι να πουν, μέχρι ποιο σημείο) , είτε γιατί αντιμετωπίζουν ενοχικά και οι ίδιοι τα ζητήματα σεξουαλικότητας, είτε από φόβο ότι δίνοντας πληροφορίες ,τα παιδιά θα αποκτήσουν γρηγορότερα σεξουαλική δραστηριότητα. Τα παιδιά όμως που έχουν την ικανότητα να ψυχανεμίζονται και να ερμηνεύουν με απόλυτη ακρίβεια την γλώσσα του σώματος και το συναίσθημα που συνοδεύουν τις απαντήσεις των γονέων, διαμορφώνουν αντίστοιχα την στάση τους απέναντι σε σεξουαλικά ζητήματα.(εντονότερη περιέργεια, αναζήτηση, ενοχές, ντροπή ,φόβος ,απομόνωση). Είναι επομένως πολύ σημαντικό να αισθανθεί εξ αρχής το παιδί άνεση και οικειότητα με τους γονείς, ώστε όταν του γέννιουνται απορίες να νιώθει ότι εκείνοι θα ανταποκριθούν θετικά. Τις περισσότερες φορές ο τρόπος που διατυπώνεται κάτι είναι πιο καθοριστικός, από το περιεχόμενο της ίδιας της απάντησης που δίνεται από τους γονείς. Εξάλλου αργά ή γρήγορα τα παιδιά θα αναζητήσουν πηγές σεξουαλικής πληροφόρησης, που ίσως να μην είναι επαρκείς και κατάλληλες για την φύση και την ιδιοσυγκρασία τους. Οι γονείς , με αγάπη και ευαισθησία μπορούν να προσαρμόσουν τις παρακάτω γενικές κατευθυντήριες γραμμές, αναπτύσσοντας διάλογο και σωστή επικοινωνία με τα παιδιά τους.

Βήματα παροχής βοήθειας στους γονείς:

• Η σωστή στιγμή για να αναπτύξουν οι γονείς με τα παιδιά τους μια τέτοια συζήτηση είναι όταν τα παιδιά θέσουν ¨¨Ερωτήσεις¨¨.

• Καλό θα ήταν οι γονείς να απαντούν στις ερωτήσεις των παιδιών χωρίς να προσφέρουν λιγότερη ή περισσότερη πληροφόρηση από αυτή που έχουν ανάγκη να πάρουν ή να αφομοιώσουν τα παιδιά. Η απαντήσεις εξαρτώνται από τις ερωτήσεις του παιδιού και την ψυχοκινητική του ανάπτυξη.

• Απαντάμε στα παιδιά λέγοντας την αλήθεια με απλό και κατανοητό τρόπο.(απλές περιγραφές- χρήση ολοκληρωμένων λέξεων(έμμηνος ρύση–έρωτας-στύση-στήθος-αντρικό μόριο/γυναικείο μόριο κτλ)

• Μιλάμε ανοιχτά για το ανθρώπινο σώμα ,την λειτουργία του και τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στα γεννητικά όργανα των δύο φύλων.

• Δεν αποφεύγουμε θέματα, αφήνοντας αναπάντητα ερωτήματα. Οι υπεκφυγές δημιουργούν ενοχές, ντροπή και εσφαλμένες εντυπώσεις στα παιδιά.

• Ανάλογα με την ωριμότητα του παιδιού και την διατύπωση της ερώτησης του ,περιγράφουμε φυσικές λειτουργίες όπως η έμμηνος ρύση, η εγκυμοσύνη, η αυτοικανοποίηση, τα μεταδιδόμενα σεξουαλικά νοσήματα, το προφυλακτικό την έκτρωση, την αποβολή κ.τ.λ

• Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση χτίζεται σταδιακά και είναι συνεχόμενη.

• Από τις μικρές ηλικίες είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να μιλάμε στα παιδιά για την αγάπη, την συντροφικότητα, την τρυφερότητα και την επαφή που είναι συνιφασμένη με την σεξουαλικότητα.(σύνδεση αγάπης και σεξουαλικότητας).

• Έχει ιδιαίτερη σημασία να εξηγήσουν οι ίδιοι οι γονείς, ότι η σεξουαλική επαφή είναι κάτι ιδιαίτερα σημαντικό και πως θα πρέπει να συμβαίνει κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες αμοιβαίας αγάπης και σεβασμού. Μόνο έτσι αποκτά νόημα και προσφέρει θετικά συναισθήματα.

• Τα παιδιά στην νηπιακή ηλικία εμφανίζουν τη τάση να ανακαλύπτουν και να εξερευνούν το σώμα τους. Είναι κάτι φυσιολογικό και αναμενόμενο.(εκτός κι αν αποτελεί μόνιμη και μοναδική απασχόληση). Μην ενοχοποιείτε αυτήν την τάση, απλά μιλήστε του για τους κανόνες υγιεινής(πλύσιμο χεριών).

• Εξηγείστε στο παιδί από νωρίς, ότι το σώμα του είναι άξιο σεβασμού, από το ίδιο το παιδί αλλά και τους άλλους.

• Από πολύ νωρίς μέχρι και την εφηβεία και την ενηλικίωση , οφείλει να γνωρίζει ότι έχει δικαίωμα επιλογής και συναίνεσης σε οποιαδήποτε ενέργεια που σχετίζεται με το σώμα του.

• Η επικοινωνία νηπίων-γονέων είναι μια δεξιότητα απαραίτητη για την ζωή και την εξέλιξη του παιδιού, σε επίπεδο σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και γενικότερα. Τα παιδιά αρχίζουν να αισθάνονται ασφάλεια και εμπιστοσύνη μέσα από την σχέση αυτή. (γενίκευση της επικοινωνίας σε όλα τα ζητήματα που θα προκύψουν μετέπειτα). Η ειλικρίνεια σας θα τα βοηθήσει να αισθανθούν εμπιστοσύνη και να ρωτούν με άνεση και ευκολία τώρα και στο μέλλον.

• Τα παιδιά ¨¨πονηρεύοντα騨 όταν αισθάνονται ότι δεν παίρνουν μια ολοκληρωμένη και ξεκάθαρη απάντηση. Στην προσπάθεια τους να κορέσουν την φυσική τους περιέργεια, πιθανόν να οδηγηθούν σε ανεπιθύμητες επιλογές και ακατάλληλες πηγές γνώσεις.(παρέες,internet, περιοδικά) Αντίθετα έχοντας τους γονείς σύμμαχους θα πάρουν ολοκληρωμένη πληροφόρηση, αποκτώντας υπεύθυνη στάση και υγιή αισθήματα για τα θέματα σεξουαλικότητας .

• Αν έρθετε σε δύσκολη θέση μετά από κάποιο ερώτημα του παιδιού σας ,είναι προτιμότερο να του πείτε πως δεν είστε ενημερωμένοι και πως θα φροντίσετε σύντομα να ανταποκριθείτε , παρά να το αποφύγετε ή να του δώσετε πληροφόρηση που δεν ισχύει.

• Αποφύγετε να απαξιώσετε ή να αστειευτείτε με τις ερωτήσεις των παιδιών σχετικά με το σεξ. Πιθανόν να πιστέψουν πως πρόκειται για ένα αστείο θέμα.

Το ζήτημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης αποτελεί ένα ευαίσθητο και ιδιαίτερα σημαντικό για την ανάπτυξη του παιδιού ζήτημα. Σχετίζεται άμεσα με την συναισθηματική και σωματική υγεία του ατόμου από την προσχολική ηλικία μέχρι την εφηβεία και την ενηλικίωση. Με υπεύθυνη διάθεση και σοβαρότητα , γονείς και εκπαιδευτικοί οφείλουν να διδάξουν στα παιδιά θέματα που αφορούν αυτήν την φυσική λειτουργία του ανθρώπινου σώματος. Στόχος του γονέα είναι εξάλλου να προστατέψει και να προετοιμάσει το παιδί για όσα αναπόφευκτα κάποια στιγμή θα συμβούν. Σύμφωνα με σχετικές έρευνες και στατιστικές μετρήσεις , καταλληλότερος τρόπος πρόληψης φαίνεται να είναι και πάλι η ενημέρωση και η ανοιχτή επικοινωνία παιδιών-γονέων και όχι η άρνηση του θέματος.

Βικτωρία Χαλκιά-Ντότσικα